Bebekler dünyaya geldikleri ilk andan itibaren hayatta kalabilmek için başka birinin yardımına ihtiyaç duyarlar. Uzunca bir süre yetişkinlerin bakımına ihtiyaç duyan çocuklar bebeklik döneminin (0-12 ay) sona ermesinin ardından özerklik dönemine (12-36 ay) girerler. Bu dönemde çocuk yürüme, konuşma gibi yetenekler kazanarak bağımlılıktan kurtulur. Kas ve kemikleri güçlenir ve hareketlerde bir artış gözlenir. Çocuklar bu dönemde yoğun bir özgürlük ve keşfetme duygusu içerisindedir. Özerklik döneminin (12-36 ay) sona ermesi ve oyun döneminin başlamasıyla (36- 72 ay) çocuğun öz bakım becerilerini edinim süreci başlar.
Çocuğun gelişim dönemine uygun olarak yapabilmesi beklenen, kendi bakımı ve yaşamını başka kişilerin yardımına ve varlığına ihtiyaç duymadan sürdürebilmesini sağlayan kişisel bakım becerilerinin tamamına öz bakım becerisi denir.
Öz bakım becerileri (tuvalet eğitimi, temizlik ve yeme alışkanlığı v.b) doğuştan getirilmeyen ve öğrenilerek sonradan kazanılan davranışlardır. Çocuklar, öz bakım ve günlük yaşam becerilerini zihinsel gelişim düzeylerine ve bedensel olgunluklarına paralel olarak edinirler. Yetişkinler bu süreçte çocuklara doğru model olmalı ve onları gözlemleyerek gerekli durumlarda yardımcı olmalıdırlar.
Okul öncesi dönemde gelişim oldukça hızlıdır. Çocuğun öz bakımla ilgili edineceği temel bilgi ve beceriler onun okul öncesi dönemini ve sonrasını takip eden süreçlerde bağımsız, yeterli, sosyal çevresiyle uyumlu ve olumlu davranışlara sahip bir kişi olmasına zemin sağlayacaktır. Bu sebeple çocuğun bu dönemde olumlu ve doğru davranışlar kazanması oldukça önemlidir.
Oyun dönemiminin başlamasıyla ( 36. ay ) sosyal gelişimde hızlı bir ilerleme gözlenir. Bu süreçte çocuğun akranları tarafından kabul görmesi çocuk için büyük önem taşımaktadır. Çocuğun akranlarının karşısında öz bakımını yapabiliyor olması sosyal ortamdaki kabulünü arttıracaktır.
Tuvalet Alışkanlığı
Çocuklar genelde 18. aydan itibaren tuvalet eğitimini almaya hazır hale gelirler. 36. aya gelindiğinde çocukların bir çoğunun tuvalet alışkanlığını kazanmış oldukları gözlenir. Tuvalet alışkanlığını kazanmış çocukların zaman zaman gece veya gündüz altlarını ıslatmaları normal olarak kabul edilebilir. 48 aylık bir çocuğun tuvalet ihtiyacını genel olarak tek başına karşılamasını bekleriz eğer karşılayamıyorsa bu durum bir problemin habercisi olabilir. Bu tarz durumlarda bir uzmana danışmak konuyla ilgili fikir almak faydalı olacaktır.
Oyun çağındaki ( 3-6 yaş ) bazı çocukların kendilerini oyuna fazla kaptırdıkları ya da oyuna ara vermemek adına tuvalet ihtiyaçlarını öteledikleri zamanlar olabilir. Son dakikaya kadar tuvalet ihtiyacını öteleyen bu çocukların zaman zaman tuvalete yetişemeyip altlarına kaçırdıklarını gözlemlemeniz mümkündür. Bu durum belirtilen yaş gurubu için normal kabul edilir.
Yeme- İçme Becerileri
Yeme içme becerileri en temel beceriler arasında yer alır. Bu becerilerin ortalama edinimi 36-48 ay civarıdır. Bu becerilerin kazanılmasında mümkün olduğunca doğal ortamlar seçilmeli ve çocuğun özerklik isteğine saygı gösterilmelidir. Kullanılan araç ve gereçlerin çocuğun yemek yerken ki ihtiyaçlarına uygun olup olmadığına dikkat edilmelidir.
Çocuğunuza yeme içme becerilerini kazandırırken tüketeceği besinlerin tatları ve isimleriyle ilgili bilgi verin ( elma, muz, erik, turşu, yumuşak, acı, tatlı, sert, ekşi, tuzlu gibi). Servisleri (kaşık, çatal vb.) kullanırken zorlandığını ve yardıma ihtiyaç duyduğunu gözlemlerseniz yardım etmekten kaçınmayın.
Çocukların yeme içme becerilerini edinirken etrafı kirletmeleri, üzerlerine yemek ya da içecek dökmeleri bakım veren kişi tarafından olağan karşılanmalıdır.
Çocuğun okul öncesi çağlarda kazandığı yemek yeme alışkanlığı ve o süreçte gördüğü muamele hayatının daha sonraki dönemlerini etkileyecektir. Bu nedenle süreçte yaşanılan olumsuzluklar ileride ortaya çıkabilecek beslenme sorunlarının temelini oluşturabilir. Beslenme çocuğun fiziksel, zihinsel, duygusal gelişimini tüm bunların yanı sıra sosyal davranışlarını doğrudan etkilediği için oldukça hassasiyet gösterilmesi gereken bir konudur.
Kendi Başına Giyinme ve Soyunma Becerileri
Bu becerinin kazanılabilmesi için çocuğun belli bir olgunluğa (İnce ve kaba motor becerilerin oturması) ulaşması beklenmelidir. Diğer becerilerin kazanımında olduğu gibi bu becerilerinde ediniminde çocuğa karşı sabırlı olunmalı ve çocuk kendini özgür hissetmelidir. Çocuğu sürekli yönlendirmeye çalışmak ve aşırı kontrolcülük becerinin sağlıklı bir şekilde edinimini zorlaştırabilir. Giyinme ve soyunma becerileri ardı ardına devam eden eylemlerden oluşur. Ebeveynler çocuklarına bu becerileri kazandırırken kısa ve net cümleler kurmalı yönergeleri çok uzatmamalıdırlar.
Annelerin bu konuda çocuklarına fırsat vermeleri ve sabır göstermeleri giyinme soyunma becerilerinin gelişimi açısından oldukça önemlidir.
Temizlik Becerileri
Temizlik çocukların sağlıklı büyümesi için oldukça önemlidir. Okul öncesi dönemde çocuklara temizlikle ilgili basit beceriler mutlaka öğretilmelidir. Özellikle el yıkama alışkanlığı okul öncesi dönemde ilk öğretilmesi gereken davranışlar arasında yer almaktadır. Bu becerileri kazandırırken oyun, hikâye, resim ve videolardan faydalanabilirsiniz. Bunların dışında anne ve babanın çocuğa model olması durumuda oldukça önemlidir ve kalıcı öğrenmenin sağlanmasına yardımcı olacaktır. Uzmanlar bu becerinin kazanımını kolaylaştırmak için çocuklara mikroplar ve hastalıklar arasındaki ilişkinin anlatılması gerektiğini belirtmişlerdir.
Temizlik esnasında kullanılabilecek materyalleri kişileştirerek tanıtmak, nasıl ve ne için kullanıldığını hikayeleştirerek anlatmak okul öncesi dönemi çocuklarının bu davranışı içselleştirmesi konusunda yararlı olacaktır.
Bir diğer öz bakım becerisi ise diş fırçalamaktır. Bu becerinin edinimi için en uygun yaşın 2 yaş olduğu söylenmektedir. İlk deneyimlerin macunsuz, 3-4 yaş sürecindeki deneyimlerin ise macunla yapılabileceği ifade edilmiştir. Dişlere zarar verebilecek besinler hakkında çocuklar bilgilendirilmelidir. Diş fırçalama sorumluluğunun tamamen ona ait olduğunu hissettirmelisiniz. Küçük yaşta gerçekleştireceğiniz diş sağlığı kontrolleri ileride çocuğunuzun dişçi fobisi geliştirmesine engel olacaktır.
Son olarak ele alacağımız öz bakım becerisi ise tırnak bakımı ve temizliğidir. Tırnaklar özellikle çocuklarımızda vücudun en çabuk kirlenen yerleridir. Her el yıkamada tırnaklarımızı da özenle temizleyeceğimizi onlara anlatmalısınız. Çocuğun tırnaklarını haftada bir kez keserek, ona tırnak kesmenin bir temizlik kuralı olduğunu öğretmelisiniz. Makastan korkuyor ve tırnaklarını kestirmek istemiyorsa, kendi tırnaklarınızı keserken ona göstermeli ve acımadığını anlatmalısınız. Zamanı geldiğinde de tırnak makasını eline vermelisiniz.
Çocuklarda görülen diğer becerilere ve yaş aralıklarına aşağıdaki tablodan ulaşabilirsiniz.
36-48 AYLIK ÇOCUKLARI ÖZ BAKIM BECERİLERİ | 48 - 60 AYLIK ÇOCUKLARI ÖZ BAKIM BECERİLERİ |
Kendi kendine yemek yer. Düğmesiz ve bağsız giysileri yardımsız çıkarır.Yardımla giyinir. Giysinin önünü arkasını bilir. Dişlerini yardımla fırçalar. Saçlarını yardımla tarar. Tuvalet gereksinimini yardımla karşılar. Kendine ait eşyaları toplar. | Saçlarını tarar. Giysilerini yardımsız giyer, çıkarır. Giysilerini asar. Ayakkabılarını yardımla bağlar. Elini yüzünü yardımsız yıkar.p Dişlerini fırçalar. Sofra kurallarına uyar. Yemekle ilgili araç gereçleri uygun kullanır. |
Comments