Çocuğunuzla konuşurken yukarıdaki gibi bir diyaloga şahit olduysanız eğer evinizde görünmez bir misafiriniz var demektir. Çocuğunuzun hayali arkadaşı. Hayali arkadaş kavramı daha çok yabancı ülkelerde görülen bir olgu olmakla birlikte bizim ülkemizdeki çocuklarda da gözlenmeye başlanmıştır. Uzmanlar yaratıcı ve zeki çocukların daha çok hayali arkadaş edindiklerini ileri sürmüşlerdir. Yapılan araştırmalar hayali arkadaş edinme davranışının kız ve erkek çocuklarında farklılık göstermediği yönündedir.
Çocuklar görünür fantezi arkadaşlarla (örneğin pelüş) ve görünmeyen fantezi arkadaşlarla farklı oynarlar. Bir çocuk ve bir oyuncak arasındaki ilişki anne ya da babanın çocukla olan ilişkisinin aynasıdır. Çocuğun dediği olur, oyuncak çocuğun dediğini yapar. Oyuncağın ne yapması gerektiği konusunda kararı çocuk verir. Ne zaman yatacağını, ne zaman yemek yemesi gerektiğini ve ne zaman yaramazlık yapmış olduğunu belirler. Oyuncak arkadaşın söz hakkı yoktur. Görünmeyen hayali arkadaşla ise çocuğun farklı bir ilişkisi vardır. Çocuk hayali arkadaşıyla eşit konumdadır ve dostça bir iletişimi vardır. Ne çocuk ne de hayali arkadaşı otoritedir. Bazen liderliği çocuk yapar, bazen de hayali arkadaş ( Sayan, 2010).
Hayali arkadaş sembolik oyunla ortaya çıkmaktadır ve bu oyunun bir parçasıdır. Sembolik oyun, çocukların roller, ilişkiler ve kontrol becerileri gibi kavramları edindiği, öğrendiği yerdir. Aynı zamanda sembolik oyun, gün içinde çocuğun yaşadığı duyguları boşaltılmasında ve bunlarla baş edebilmesinde önemli rol oynamaktadır. Sembolik oyun 2 yaş civarında başlamakta ancak 5 yaşa kadar hayal ile gerçek arasındaki çizgi tam olarak netlik kazanamamaktadır.
3-5 yaş çocuklarında görülen hayali arkadaş kavramı uzmanlarca gelişimin bir parçası olarak kabul edilmektedir. Bireysel farklılıklar göz önünde bulundurulduğunda bu süreç 6 yaşa kadar devam edebilmekte, çocuklar bu dönemde gerçek ile hayalin ayrımını yaparken zorlanabilmektedirler.
Çocuk hayali arkadaşı ile olan ilişkisinde kontrolü elinde tutmakta, böylece gerçek hayatta kendi kontrolünde olmayan durumlara oyun içerisinde istediği gibi yön verebilmektedir. Çocuğun oluşturduğu karakter oyununa eşlik eden ve her zaman onun yanında olan bir arkadaştır. Çocuklar hayali arkadaşlarına güvenirler ve hiç kimseyle paylaşmadıkları sırlarını paylaşırlar. Çocuklar bazen hayvanları, oyuncak bebekleri hayali arkadaş olarak seçerken bazen de görünmez bir hayali arkadaş seçebilirler. Oluşturulan hayali arkadaşlar bazen oyunlarında bazen de hayallerinde başrole yerleşirler.
Hayali arkadaşa sahip olan çocukların özellikleri nelerdir?
Erken çocukluk dönemindedirler. Ortalama ve ortalamanın üzerinde zihinsel kapasiteye sahip oldukları düşünülmektedir. Bu çocuklar atılgan ve gözü pek olacağı gibi ürkek ve çekingen de olabilmektedirler. Yalnızdırlar, hayali arkadaşlarını kötüye kullandıkları zamanlarda olabilmektedir. Tek çocuklarda görülme olasılığı daha yüksektir.
Peki, çocuklar neden hayali arkadaş edinir?
Aslına bakarsanız hemen hemen her çocukta rastlanılan, çocuğun gelişimi açısından çok normal ve olması gereken bir süreçtir. Onun için masum ve eğlenceli bir oyundur. Hayali arkadaş edinmenin genelde iki nedeni olduğu düşünülmektedir. İlki yukarıda da sözü geçen gelişimi açısından olması gereken dönem diğeri ise patolojiden kaynaklı durumdur (Gürçağ, 2011). Tüm bu nedenlerin yanı sıra çocuğun kendini rahat olarak ifade edebileceği bir aile ortamının olmaması, sadece olumlu bir davranış sergilediğinde seviliyor olabileceğini düşünmesi ve kişiliğinin sürekli olarak olumsuz eleştirilere maruz kalması da hayali arkadaş edinmesine sebep olabilmektedir.
Hayali arkadaşın faydaları neler olabilir?
Özellikle aile içinde yaşanan sıkıntılı dönemlerde, anne-baba ayrılığı, yeni bir kardeşin aileye katılımı, ailede yaşanan ölüm ve yas durumları, sağlık problemleri, taşınma, iş değişikliği, yuvaya başlama, yuva değiştirme gibi yaşam olaylarının ortaya çıktığı zaman dilimlerinde hayali arkadaşlarla oynanan oyunların sıklığında artış görülebilir. Bu sayede çocuklar, iç dünyalarında yaşadıklarını oyunlar sayesinde dış dünyaya transfer ederek bu zor dönemlerle daha rahat baş edebilirler. Hayali arkadaşlarla oynanan oyunlarda genellikle çocuklar otorite figürünü canlandırmayı tercih edebilir (Gürçağ, 2011). Aynı zamanda tüm bunların yanı sıra hayali arkadaşa sahip çocukların:
· Duygudaşlık becerileri ve başkalarının gözünden bakabilme becerilerinin daha çok geliştirdiği,
· Sosyal ilişki ve yeni rolleri deneme açısından gelişimlerinin daha hızlı olduğu,
· Otorite figürlerine duyduğu güçlü duyguları daha rahat kontrol ettiği,
· Dürtülerini kontrol etmede yarar sağladığı ve doğru/yanlış gibi soyut kavramların anlaşılma sürecini desteklediği ileri sürülmektedir.
Çocuklar oluşturdukları hayali arkadaşlarının gerçek olduklarını inanırlar. Onlarla yemek yerler, seyahate çıkarlar, hayali arkadaşlarını ailenin bir bireyi olarak görür ona söz hakkı verirler ve onun için bir isim seçerler. Hayali arkadaş çocuğun diğer benliği gibidir. Çocuğun oluşturduğu bu gizil karakter yapılmaması gereken davranışları yapan, söylenmemesi gereken sözleri söyleyen çocuğun onaylanmayan yanını simgeleyen bir aynadır. İstenmeyen kabul görmeyen bir davranış sergilendiğinde hayali arkadaşın suçlandığı gözlenmektedir. Örneğin çocuğun hayali arkadaşını yemekten önce çikolata yediği için suçlaması bu davranışa örnek verilebilir. Aslında çocuğun bu yansıtması doğru ve yanlışı ayırt edebildiğinin bir göstergesidir. Çocuk sergilemiş olduğu davranışın sorumluluğunu alabilecek potansiyele ve donanıma sahip olmadığından hayali arkadaşını suçlamayı tercih etmektedir.
Çocukların hayali arkadaşlarını çevreyle ilişki kurma, kabul görme, karşılaştıkları baskılarla daha kolay bir şekilde baş etme ve korkularıyla mücadele etme gibi amaçlar için oluşturdukları bilinmektedir. Çocuğun hayali arkadaşını fark eden ebeveynler bu durumdan rahatsız olabilirler. Çocuklar hayali arkadaşları üzerinden yaşadıkları stres ve değişimi dengelemeyi öğrenirler.
Anne ve babalar süreçte nasıl davranmaları gerektiğini şaşırabilirler. Paniğe kapılıp korkabilir ve endişe duyabilirler. Bazı ebeveynler çocuğun hayali arkadaşını kabul etmezken bazıları da çocuğun hayali arkadaşını kabul ederek onun seviyesine inerler. Çocukların gerçek dünyadan kopmaması halinde bu süreç normal olarak kabul edilmelidir. Çocuktaki hayali arkadaş kavramı duygusal ve zihinsel gelişimin sağlıklı ilerlediğinin göstergesi olarak kabul edilmektedir. Ebeveynler çocuğun hayali arkadaşı ile olan ilişkisini iyi incelemeli ve çocuğun verdiği ipuçlarını yakalamalıdırlar. Çocuklar hayali arkadaşları üzerinden kendi iç dünyalarını yansıtabilmektedirler. Hayali arkadaşın korkuları çocuğun korkuları olabilir. Sevmediği bir şeye maruz kalıyorsa bunu hayali arkadaşı üzerinden anlatabilir.
Gelişimin önemli bir parçası olan hayali arkadaş edinme durumunda yaş önemli bir kıstas olarak kabul edilmektedir. Zaman zaman 6 yaş çocuklarında da gözlenen bu durum gelişimsel bir sıkıntının habercisi olabilmektedir. Bu hususta asıl önemli olan nokta hayali arkadaşa sahip olan çocukların gerçeklik algısını yitirmeden sosyalleşmeyi başarabilmesidir. Sürekli hayal dünyasında yaşayan, sürekli hayali arkadaşları ile oyun oynayan, hayali arkadaşından bir türlü kopamayan, gerçek arkadaşları ile oynamak yerine hayali arkadaşı ile oynayan ve yalnız kalmayı tercih eden çocuklar risk grubundaki çocuklar olarak nitelendirilmektedir. Böyle bir durumla karşı karşıya gelen ebeveynlerin uzman desteği almaları gerekmektedir.
Çocuğun yeterli sosyal doyuma ulaşması ile hayali arkadaş 5-6 yaş civarında kendiliğinden yok olabilir veya çocuk tarafından dönmemek üzere tatile çıkarılabilir. Bu durum gelişimin doğal bir süreci olarak kabul edilmektedir.
Anne Babaya Öneriler
· Çocuğunuzu hayali arkadaşıyla ilgili konuşmaya zorlamayın, bu konuyla alakalı soru sormayın üzerinde baskı hissederse hayali arkadaşını saklama eğilimi gösterebilir.
· Çocuğunuzun hayali arkadaşı ile ilgili anlattıklarını iyi dinleyin.
· Çocuğunuzun hayali arkadaşını kabul edin ve gerçek arkadaşlıklarda kurması gerektiğini ona hatırlatıp onu bu konuda yönlendirin.
· Hayali arkadaşının sizin içinde değerli olduğunu ona hissettirin. Çocuğun hayali arkadaşlarına karşı olan davranışları, konuşma biçimi ve söylediği sözler anne ve babalar için çocuklarının problemlerini çözmede anahtar görevi görürler. Bu yüzden hayali arkadaş reddedilmemeli, anne ve babalar tarafından çocuklarını anlamak için kullanılmalıdır.
· Arkadaş edinme konusunda daha geniş bir yelpazeye sahip olabileceğini ona hatırlatın. Gerçek arkadaşları ile de tanışmak istediğinizi çocuğunuza ifade edin.
· Hayali arkadaşı reddetme ve görmezden gelme gibi davranışlar sergilemekten kaçının.
· Kendi yaşıtlarından oluşan bir arkadaş grubuna düzenli olarak katılmasını sağlayın. Bu çocuğunuzun hayalden gerçeğe geçişini kolaylaştıracaktır.
· Onun istek ve görüşlerine önem verin sosyalleşme sürecinde bir grubun üyesi olması konusunda onu zorlamayın.
· Hatalarını hayali arkadaşına yüklediğinde üzerine gitmeyin sadece doğru davranışı bulması için ona yönlendirici sorular sorun.
· Onun yanında olduğunuzu ve yardım için beklediğinizi hissettirin.
Uzm.Kln.Psk. Deniz KURT
Kaynakça
1. L.Navaro, Beni Duyuyor musun?, Sistem yayıncılık,1999
Comments